Przedstawiono informacje na temat otrzymywania cynku w starożytności (Europa,
Chiny, Indie). Scharakteryzowano najważniejsze metody produkcji cynku: hutniczą
(ISP -
Imperial Smelting Processes) i hydrometalurgiczno-elektrolityczną. Omówiono
pierwotne i wtórne źródła cynku oraz produkcję tego metalu w głównych ośrodkach
wydobycia rud Zn-Pb w XIX i na początku XX wieku. Zwrócono uwagę na rolę złóż
śląsko-krakowskich w bilansie globalnej produkcji cynku na przestrzeni ostatnich
wieków. Przedstawiono zmiany wielkości produkcji cynku w XX wieku oraz zmiany
cen tego metalu na Londyńskiej Giełdzie Metali (LME). Wskazano w jakich
dziedzinach gospodarki stosowany jest cynk oraz jakiego rodzaju odpady zawierają
znaczące ilości tego metalu.
ZINC IN TECHNOSPHERE
The paper presents the information on the zinc
production in antiquity (Europe, China, India). The most important methods of
zinc production: metallurgical
(ISP -
Imperial Smelting Processes), hydrometallurgical and electrolytic technologies
were described. The primary and secondary sources of zinc and production of this
metal in main centres of mining operation in XIX and in the beginning of XX
century were discussed. It was considered the importance of
Silesian-Cracovian deposits in global balance of zinc
production over last ages. The changes of zinc production volume in XX
century and price changes of this metal in the London
Metal Exchange (LME) were presented. There were showed the
industrial sectors in which zinc is applied and the types of waste
containing significant metal quantity.
1.
Wprowadzenie
Cynk najczęściej jest pozyskiwany z kompleksowych rud Zn-Pb-Ag. Jego największe zasoby są związane w złożach typu Mississippi Valley (MVT) i Sedex [4, 17]. W Polsce duże zasoby cynku zostały rozpoznane w rejonie śląsko-krakowskim [5]. Metal ten został poznany stosunkowo późno (1743r.), jego eksploatacja i gospodarcze wykorzystanie rozpoczęto dopiero w początkach XIX wieku. Dynamiczny wzrost zapotrzebowania gospodarki światowej na cynk datuje się od połowy XX wieku i jest stymulowany popytem ze strony przemysłu samochodowego, budownictwa i metalurgii. Obecnie pod względem wielkości produkcji zajmuje czwarte miejsce po żelazie, miedzi i aluminium. Globalna produkcja cynku w 2001 roku przekroczyła 10 mln ton [14]. Wielokierunkowe wykorzystanie cynku przez różne gałęzie przemysłu powoduje zwiększenie ilości cynku w technosferze np: budownictwie, elektronice i elektrotechnice, odpadach ściekowych, złomach samochodowych. Znaczącym udział w produkcji odpadów zawierających cynk mają także kopalnie i zakłady flotacyjnego wzbogacania rud Zn-Pb [2, 6, 7].
Rozwój produkcji górniczej rud Zn-Pb oraz hutnictwa wpływa na
zanieczyszczenie gleb cynkiem oraz transfer tego metalu do środowisk
biotycznych. Wraz ze wzrostem zawartości cynku, do środowiska przyrodniczego
transferowane są inne metale ciężkie i metaloidy występujące w rudach Zn-Pb (Fe,
Cd, Ag, Tl, Cu, As, Sb) [6].